martedì 28 febbraio 2012

su barantinu (LIMBUDU) ..Juànne Marìa Asàra (Pattada, 23 austu 1823 - Pattada, 19 freàzu 1907) connotu dae totu comente Limbudu.


Su barantinu
di Limbudu
Che in su carasegare
semus in su barantinu
a chiterra e a violinu
a b'at unu disaogu.
Ue est Luisi Delogu
ballos a moda de Sosso;
inie sorres Alosso
chi nde pesan s'ottina,
poi Arcada Sabina
-est a bider lezeresa!-
chi si alciat e si pesat
fin'a toccare su petzu;
si Giuanne Pitzente 'etzu
resuscitat pro un'ora
e che vidiat a Santora
ballende a s'imbrunca imbrunca,
e fattende sa mazunca
e si seit, e si colcat,
s'arritzat, faghet sa polca
chi pro vider su ballonzu
a s'intunda, hena lionzu,
a muncarolu a luttadu,
e Luisi iscappottadu
in maglia fatta a ferrittu,
ei s'ampulla de litru
ilboidada piena,
poi faghen s'iscena
a sa moda de Ottieri;
e tando Antoni Lezzeri
faghet su ballu truvadu
chin sa fiza de Amadu
de Luisi sa connada
coment'est attundatzada
est a la 'ider ballende,
ei su faltzaru fatende
chena mover anca;
sae Tzitzu Bellu Manca;
cussa paret un'ambidda;
ancora sae Ischintidda
est de sas chi bei brinchet
ma a tottu passat e binchet
Santora, si la vidides;
saltos cantos cherides
chi non c'at bai pisedda;
est manna ma minoredda
paret,ca est cuadrada.
Si fit istadu in Pattada
ancora Pascualinu,
ca est omine mascinu
e at isticca chi ifferchit,
no est chei sa de Cherchi
chei su duttore de Mores;
nademi sorres Duttore:
non bi an divertidu?
A Lella in luttu c'appo vidu
però Lugrescia est allegra
chi appan appidu refrega
gasi assumancu appo intesu;
in s'apposentu de mesu
non an cherfidu ballare;
cosa manna an a pessare
custu solu b'est istadu,
cantu tempus ilviàdu
Luisi, e canta mattana!
Si su ballu in conca ch'ana
cheret bene gratuidu,
ca bi at tempus perdidu
chi solu mancu in tres meses.
Cussa mi fichen in pese
su puntu chi b'at ficadu,
como c'aiat comintzadu
e che li dat a beranu,
giuilade Ruffianu
chi gia creo chi chend'appat;
no est maccu chie pappat
su maccu est chie apparitzat.
Luisi gai s'arritzat
e torrat a fraigare,
ca custu at a lucrare
pius de s'arte de cosire,
ca cantas a divertire
bi nd'at andadu e andende,
donzunu l'at dadu e dende
abbrissios e regalos,
e cumbidos e isciallos
bei faghen donzi die.
Luisi ch'idet chi gasìe
est bene gratificadu,
l'at e impignu leadu
e c'at in conca sa grima;
chi a su mancu a sa prima
siat anzena o parente,
faghet ottenner appatente
e cheret icommittire,
che deven resessire
si menzus non assunessi
contra Santora mantessi
mastros de dassa e de ballu;
sa tatza de su cristallu
s'issa si ponet in testa
piena de abba restat
e donzi guttiu b' istat.
E a la vider a vista
bos giuro e creidemilu,
ch'est simile pianta e pilu
sa trusa de Giampaulu,
chi su propriu dialu
paret chi l'at triulada,
e dassende est una fada,
massimu a ballu trincadu
cun su pettus aupadu
chi non c'at bai ajana,
chin sas iscarpas de grana
chi l'at regaladu Basciu,
e unu loru de casciu
chi si li ponet in pes;
dassende a ballu de tres
sa fiza de colciu Giurru,
lezera cont'unu furru
e nette chei su ludu,
chindunu fiancu nudu
ei s'ateru iscobertu,
sempre a sacrariu abertu
dende a bider a peddone
chin sa panza che saccone
e totta a bultzas trazende,
chin su sumene pendende
comente porcu vedustu,
Anna Perra in imbustu
chin s'apertura in costazos
abbuttonadu cun sazos
e tottu in palas a buscias
brincat, si girat che luscia
andat e torrat che ispola:
chin sos frisos ola-ola
che conca ispiridada,
e tottu istrintzillerada
che mascara a beffe vestida,
chin sa gunnedda ildrijida
dae chintu fina a cambas;
sas titas o una o ambas
a su brincu che sun fora,
chi paret ottora-ottora
pedende a Deus giustiscia,
si troddiat o si pisciat
de cantu venit istracca;
non solu chie est affacca
podet restare impestadu,
ma pudit su bighinadu
e totta cussa incontrada.
Luisi a sa troveddada
ch'intendet de sa muzere,
abistu e che bonu mere
de attividade manna,
luego abberit sa gianna
pro ch'essire su fiagu,
ca s'uppore no est pagu
ispampinat su balcone,
postu a tzimiterrone
e cun su fusile grande,
non siat chei bi nd'andet
calecunu chena lissentzia,
a intrare a prepotenzia
chena esser assotziadu,
comente l'an cossizadu
Tabarru e Mimmia frade,
chi non diat libertade
detzi sos chi sun in lista,
e Nanni Seche registrat
cantu b'intrat e bi essit
donzunu a su chi mesessit
at s'impiegu adattadu,
sas cosas an ordinzadu
in modu chi non b'at male.
Barore Anzelu Canale
paret su pische de ispada,
ma est a Sabina Arcada
sa pius ch'isse proteggit;
l'avvertet e la curregit
si faghet ballende errore,
e li frobit su suore
cun su muncaloru nou;
la pulit e gustu sou
tottu pro more de Ciddoi,
li narat a Doddoloi
non che collas reffriada,
ista cuverrenada
e in s'appozu ti pone;
li ghettat su cappottone
la galentit e cumpianghet.
Ciddoi tando che faghet
cantu sa domo sas palas,
cumintzana a oromalas
sorres Alosso Fiores,
a frastimos e clamores
de sa ettia crebende
fattende ficcas e nende:
Sabina, culu de mola,
preferida est issa sola
sas atteras no est nudda!
s'idet chi est issa sa pudda
chi Barore Anzelu ispumat,
mancari chi si presumat
no est in nudda menzusu,
ca dae menzus pertusu
de nois no est bessida
ne ballat pius pulida
Sabina cristas de gattu,
ne balanzat in su trattu
ne in bellesa superada;
edducas chi si preferada
non diat esser rejone,
ma tottue passiones
si faghene como, e si usana;
custu, luego lu accusana
a Luisi in su foghile
e li narana: fradile
nois non semus cuntentas,
e li faghimus lamentas
pro ch'idas chi non seremus
cantu a Sabina gia semus
de cumparrre in teatru,
e nesciunu nos at fattu
mancuna tesa de manu;
pro venner deosi invanu
istamus in domo nostra.
Gia venit sa parte vostra,
nesit Luisi a sa cheiscia;
bisonzat tenner pasceiscia
gia c'at tempus ancora,
a fagher tottu in un'ora
non si podet abbastare;
tottu che dezis passare
sa mala chei sa bona;
si Barore Anzelu donat
a Sabina sos carignos,
diversamente dissigno
si non mi venit sa morte:
bos fatto tirare a sorte
a usu de istallones,
e brigas e chistiones
fatto tzessare a mamentu,
essende in custu argumentu
bonu frade venit Mimmia.
Itt'est custa disanìa
-neit- ei su cuntrastu?
-Sorrastras mias su bastu
no ana-nesit Luisi-;
e custu su pisi-pisi
e totta sa cuntierra.
-Pro cussu chi c'appat gherra,
-nesit Mimmia- non creo,
de vois mi nde obbligo deo
de non restare a s'assegus:
pesade,aiòzi cun megus,
e tue Luisi ispetta.
Las leat a s'abbratzetta
las mintet a butteghinu,
li narat: -cherides vinu
rosoliu o abardente?
caffè o birra o comente
bos gustat, o menzus faghide,
sos chi bos piaghet biide
a contu meu buffade.
E subitu in veridade
ambas sorres Alesseddas
si fattein che porcheddas
de su tottu atzoroddadas.
Tando las at gioghittadas
sa manna ei sa minore;
lis passat su malumore
ei sa malinconia.
Intran in belosia
Ainza Amada e Santora,
chi ch'essin ambas a fora
frimmadas che criaduras.
Mala pasca itte fatturas
una e attera narana;
a nois de tottu in gana
nos lassan a iscalmentu!
Itte bellu trattamentu
chi non nos chircat nesciunu;
dialu cantu sunu.
Viles canes traitores,
pro duos iscoadores
sa peus arga de vidda,
eo de domo pobidda
crebende nei Santora,
e tue che deo ancora
proitte semus connadas?
De tottu a bula lassadas
nos an, però bonu proe;
si mi agatto otto a oe
pro sa vista c'appo vidu,
-cantu m'intret un'ispidu
chi mi trapasset su coro!-
solu pro su modu insoro
cantu chei nd'intrat in domo,
mai su fagher de como
innoghe che fit costadu.
Ahi su gustu leadu
sa dominiga passada,
eà una istrattolzada
sa chi mi deit Tabarru;
totta che via de carru
mi fatteit subra e sutta,
no pasemus un'iscutta
e ti lu giuro sorre,
-deai a Deus bi lu torret
de una pius che chentu-
comente at in pensamentu
bi lu prego ca cumbenit.
Pro sorte Nanni Secche venit
sende in custu arrejononzu.
Lis narat: itte est s'istonzu
chi in sa garrera faghides?
Proitte non divertides
cantu fora bos nd'istades?
-Deai gia nos lassades
-nesin ambas connadinas-
nois non semus feminas
de gighere a durundellas;
cussu a zovanas bellas
comente a sorres Alosso,
ca sun licanzos mossos
perfiladas e piseddas,
e Arcada Sabinedda
e ateras chi non namus.
Ma nois pagu giuamus
ne semus de pretziare.
Bos appo nadu a intrare
- neit Nanni Seche tando-
e no istedas a cando
chi deo non bond'isenìo;
aiozi e pro vois m'inzenìo
a tottu cuddu chi poto.
Intana e dassas sett'otto
fattein indunu domine,
pustis cumpridu che omine
isteit puntuale,
che donnu frade uguale
a bier che las at missas.
Da chi cuntentas sun issas
pro sos de Nanni favores,
accò a sorres Duttore
frimmadas atteretantu
chi mai s'at vidu ispantu
limba uguale a Lugreiscia.
-Milla a Bainza pudescia
anchittas de tribidedda
a trappaditta poledda!
-neit a Bainza Amada-;
sa culumbita impreddada
chie puru at fattu presa;
una padedda Bantinesa
Nanni Seche at preferidu,
de sos de fagher cumbidu
gia fist ai si in su chelu;
torrabi e leadindelu
e faghelu attera bia,
bastu chi deo che sia
gia intriglimus a pare;
e Lalla nende a cagliare
a sa muda,non mìiscannes!
ch'est sa muzere de Giuanne
e cumbenit ch'evitemus;
mancari rejone appemus
bisonzat istare a sa muda,
connada l'est e s'annicat
a limba pius de sette.
-Tzitta, non c'appat un'ette
-nesit Tabarru-cagliade!
Nademi, pitzinnos, nade
una cosa cherzo ischire,
si sezis pro divertire
o venides a brigare,
tottu su carrasegare
non c'at appidu detzi giogu,
e istanotte su logu
cherides fagher a riere?
Ch'est machine o troppu biere
nos at a narrer sa zente,
comente Antoni est prudente
lis faghet cussu riflessu.
Lella tando non s'at ressu
in corpus su chi sentiada,
rejone e nde li avvassada
chi mesanotte colada
fit,e a prove a sa una,
e cariades che pruna
fin finamenta sas bruttas;
e issas de tottu asciuttas
manc'una a si ndan a penare,
e non fit de ajulare
e ne cosa de suffrire,
chi de sas de ispuccire
issas mai fin istadas,
m'antzis bene pretziadas
bi la nesit tunda tunda.
Intesa sa baraunda
venit Antoni Lezzeri
e narat: pitzinnos peri
vido chi sezis mannitos
itte sun custos giannitos
e tanta tzarra chi c'ada?
Lugreiscia che infettada
nd'essit, e narat: -impresse,
emmo,e itte det esser
a ti lu narrer a tie?
a Lella sorre e a mie
nos viden chei s'arga,
a pesses chi est mala garga
custa chi nos c'an missu,
Innanti nos an promissu
chi bastat de venner a bizare
non che diamus torrare
de ogni cosa invuladas;
como semus traccolladas
ca nos an gittu un'ingannu,
che de cantu est duru e mannu
non che bombat su terrinu.
Barore Anzelu est continu
de Sabina a su fiancu,
chena venner mai mancu
da chi l'at iscurigadu.
Tabarru appuntu arrambadu
ne abbrituat ne attuat
che cando c'at un'istatua
non siat chi a nudda giompat.
Ciddoi a puntu s'impompat
fattende a sa sorre gala
ca chin Sabina a un'ala
Barore Anzelu s'est dadu.
Mimmia s'at alloradu
ambas sorres Alossitas,
fina a bier l'as at gittas
ch'iscobiadu an su conzu;
poi Nanne Seche Monzu
chin Santora e chin Bainza,
a istripinza-istripinza
sun dae primu sero,
nois zero via zero
e nudda e porto niente.
Tando chi non mi lamente
cheren ch'iste cagliada?
Dialu cantu c'ada
su 'izzadolzu de risu!
-Paret c'appedas abisu
vois rejone bastante
-nesit Lezeri a s'istante-
cussa est zente de malu loru,
pòneche vois a s'oru
deo no isco proite;
bastat chi deo l'avite
in modu fattu -rispondet.
aiozi, pesadebonde,
chi no ch'intramus derettos
a bier pagos cichettos
in butteghinu de mesu.
Sa oghe a Deus an intesu
Lugreiscia e Lella, mischinas!
Si tuccan che puddighinas
fattu a Antoni Pitzente,
b'istan su sufitziente
in separadu fundaju;
nd'essin che rosas de maju
ambas duas allegrittas:
-chi sian beneitas
sas mamidas c'as sutzadu
e passos cantos c'as dadu
- li nesin ambas pijadas-
ca gia nos as sulenadas
gai Deus ti sulenet!
Isse tando si nde tenet
ca nde li torran grascia;
sa matta cantu una cascia
che faghet de s'allegria.
Comintzan a battaria
e a chimentu e a limba
de sa fortza de sa bimba
e de cantu nd'an vidu,
daghi at in corpus buddidu
su chi aian trincadu.
Barore Anzelu est andadu
a duddurare a Sabina;
falat s'est che chijina
e subra Lella ch'ildoat.
Lugrescia tando si proat
a lis fagher s'arritzada,
e cantu fit longa lada
a s'atera ala ch'est rutta;
dada chi l'at dae sutta
Nanni Seche c'appat bene!
Pistu s'an ambos su rene
chi dan in duos s'alenu.
Tabarru forte che fenu
si pessat e si creiat,
mandat ca nachi poniat
isse sa zente in cunsertu,
e subra de Santora fertu
ch'est, e de mala manera.
Luisi chi si nde serat
e videt sa funtzione,
sos ojos che lampiones
gighiat, tottu rujitos;
tuccadu s'est a brinchitos
ca nanchi nde lo pesat;
dada una isterricolzada
ch'est galu a s'arramba-arramba.
Tuccadu s'est, tamba-tamba
Mimmia a nde lu pesare,
no at ue si falare
etzi subra de Bainza Amada,
tottu si l'at carralzada
a s'ildoada c'at dadu
chi punta ne fiadu
de Bainza s'idiat
e mancu bei pariat
ne nde bogat runcu.
Meddaris chei su giuncu
tremiat, postu su passu,
su bi nde ponner de avassu
tottu nde bultulaiat;
andadu a mover, ruiat
che omine chi non campat,
e a s'assegus ch'istrampat
subra de Pedru Dejana,
e isse sutta a mattana,
gridende chei unu patzu:
-Ohi chi tottu a intatzu
m'as fattu pulpas e ossos!
E ambas sorres Alossos
frundidas indunu tutturru
e chin sas coas in cuccuru
e a nadigas iscobertas
chin sas buttegas abertas
a mercantzias paradas,
sas ancas isperriadas
che cando aberin armarios,
mustrende so lericiarios
a cantos bi fin bizende;
e Ciddoi abbaidende
pariat in ispijitos
ca gighiat sos ojitos
chei su duos de oros
vidende cussos tesoros;
mancu pro Sabina pessat
e subitu nde revessat
cantu a bidu e manigadu.
E Limbudu istat cagliadu
sendeche custu sutzessu.
Itte meraviglia, cessu!
o silentziu ch'ispantada.
Limbori puru non cantada
unu e atteru an zittidu.
C'appa sos mutos finidu
no est de narrer, e creere
chi nos diat piaghere
su fattu de cantare de gustu
mancu de pessare est custu,
ne bai lu consideret
chie s'affare non l'ischeret;
no est de enner a pessamentu.
Cand'est dae su mamentu
fatta sa vidda piena,
de ch'esser in terra anzena
cussu gia est de suponnere;
pro cussu deven cumponnere
su restu de sos poetas,
e ispantos e minetas
de Ciddoi de 'antina
bos parfat tottu una frina
e unu ventu chi carigat;
ca a fagher una cariga
chi so deo a lu sustennere,
in superstantu an a bennere
ambos, Limbori e Limbudu
e tando tottos tres, mudu
l'amus a fagher istare
chin su murru intro 'e sinu.
Che in su carrasegare
semus in su barantinu!

2 commenti: